Lepenski vir je mezolitsko i neolitsko nalazište na desnoj obali Dunava u Đerdapskoj klisuri. Glavni rukovodilac istraživanja ovog lokaliteta je bio arheolog Dragoslav Srejović. Tokom 1971. nalazište je preneseno 29,7 m više, kako bi se, zbog izgradnje hidrocentrale „Đerdap“, izbeglo potapanje lokaliteta. Kultura Lepenskog Vira se rasprostirala duž Đerdapa, na lokalitetima: Lepenski Vir, Vlasac, Razvrata, Ogradena, Ikoana, Hajdučka vodenica, Alibeg, Padina i lokaliteti nizvodno od „Gvozdenih vrata“ – Ostrovul Bokului, Schela Cladovei, Ostrovul Corbului, Ostrovul Banului i Ostrovul Mare.

Naselja su podignuta na najnižim dunavskim terasama, grupisana su 2-3 u zoni u radijusu od 10 km. U sedam sukcesivnih naselja (Proto Lepenski Vir, Lepenski Vir I a-e, Lepenski Vir II) otkriveno je 136 stambenih i sakralnih objekata, izgrađenih u ranom mezolitu, u periodu od oko 9500. do 7200. godine pre naše ere (Proto Lepenski vir 1 i 2), a zatim u ranom i srednjem neolitu, od oko 6250. do 5500. godine pre naše ere (Lepenski Vir I-III). Naselja imaju potkovičastu formu grupisanu u dva krila, jedno usmereno uzvodno ka reci, a drugo nizvodno. Između ova dva krila se nalazi „trg“, na kojem se nalazila centralna građevina, verovatno neka vrsta svetilišta. Prostor je raščlanjen stazama i rampama.

U svim fazama ove kulture grade se isključivo kuće čije su osnove izvedene iz kruga ili trougla (zarubljeni kružni isečak) s ukošenim „zidovima“, tj. krovom koji neposredno naleže na osnovu. To znači da je populacija ove kulture živjela u kućama šatorskog izgleda, odnosno da je stambeni prostor uvijek shvatala kao pećinu. Svi elementi „enterijera“ (ognjišta, kameni stolovi, skulpture) su zaliveni u čvrstu masu poda napravljenu od crvenog krečnjaka. Postavljeni su u određenom odnosu na primarni jednokraki trougao. Na mestu gde se seku simetrale strana ovog trougla, stavljan je oblutak (žrtvenik), a oko njega monumentalne kamene skulpture ribolikih glava. Karakteristične kuće trapezoidnih osnova nad kojima se uzdizala primitivna drvena konstrukcija pojavljuju se u kasnijim fazama.

U naseljima Lepenskog Vira otkrivena su kultna mesta (kućna svetilišta) i brojni sakralni predmeti. Monumentalne kamene skulpture su napravljane od oblutaka iz Dunava. Nađene su zalivene u podovima kuća, najčešće uz ognjišta. Mogu se podijeliti na:

• figuralne, sa predstavom ribolike ljudske glave (praroditelji ljudskog roda), ribe, jelen ili zagonetne arabeske, i
• ornamentalne, dekorisane motivima meandra, riblje kosti i pletenice.

Život na Lepenskom Viru zamro je oko 4500. godine pre nove ere, kada su stanovnici krenuli u potragu za novim obradivim površinama.